Shugaban Hukumar Zabe Mai Zaman Kanta ta Kasa, INEC, Farfesa Mahmoud Yakubu ya yi Allah-wadai da mummunan rawar da kudi ke takawa a zabuka, inda ya ce suna lalata tushen zaben dimokuradiyya.
Yakubu ya bayyana wannan damuwar ne a wani taron masu ruwa da tsaki kan yadda za a magance tasirin kudi a babban zaben 2023 da aka gudanar a Abuja ranar Litinin.
Shugaban na INEC ya ce, “Yana sanya fitowar ’yan takarar da suka cancanta a mukamai da matukar wahala, da kuma lalata adalcin yanke hukunci na zabe, da kuma lalata sana’a da cin gashin kai na jami’an INEC da sauran hukumomin gwamnati da ke da ruwa da tsaki a zabe.
“Wani abin da ya fi damun kai shi ne, hasashen da ake yi cewa kuɗaɗen masu laifi za su iya shiga zaɓenmu ta hanyar satar kuɗi. Fiye da kima, mugunyar yin amfani da kuɗi yana ƙara yiyuwar tashe-tashen hankula a zaɓe saboda ra’ayin ‘nasara ko ta halin kaka’ a tsakanin ƴan takara, waɗanda da suka ba da kuɗi a zaɓe.
“Tabbas, zabe ba harkar kasuwanci ba ce ta riba. Maimakon haka, aikace-aikace ne don yi wa mutane hidima tare da fahimtar cewa za su iya fifita wani a lokaci guda. Amma bayan haka, za a sami damar sake neman takardar bayan shekaru huɗu. Ba za a taba murkushe zabin ‘yan kasa ta hanyar amfani da kudi mara kyau ba,” in ji shi.
A halin da ake ciki, gabanin babban zabe na shekara mai zuwa, jam’iyyun siyasa 18 da suka yi wa rajista a Najeriya sun yi kira ga gwamnonin jihohin kasar, inda suka zarge su da kokarin yin zagon kasa a harkokin zabe ta hanyar danne ‘yan adawa a jihohinsu daban-daban.
Har ila yau, wani lauya mai fafutukar kare hakkin bil adama, Mista Femi Falana, SAN, ya bukaci hukumomin tsaro da su kama su kuma gurfanar da wadanda ya yi ikirarin cewa ‘yan adawa ne ‘yan demokradiyyar da ke da niyyar murde zaben 2023.
Wannan ya zo ne a daidai lokacin da hukumar zabe ta kasa INEC, da hukumomin tsaro da masu yaki da cin hanci da rashawa suka yi tir da tsabar kudaden da ake kashewa a harkokin siyasa a Najeriya da kuma barnar da kudi ke yi ga dimokradiyyar kasar.
Wasu daga cikin masu ruwa da tsaki a wajen taron sun hada da shugaban INEC, Farfesa Mahmood Yakubu; Sufeto-Janar na ‘yan sanda, IGP, Usman Baba Alkali; Shugaban Hukumar Yaki da Cin Hanci da Rashawa, ICPC, Farfesa Bolaji Owasanoye, SAN; da Shugaban Hukumar Yaki da yi wa Tattalin Arzikin Kasa Ta’annati, EFCC, Mista Abdulrasheed Bawa.
Sauran sun hada da Darakta-Janar na Hukumar Yada Labarai ta Kasa, NBC; Darakta-Janar, Majalisar Dokokin Talla ta Najeriya, ARCON; Darakta-Janar, Sashen Leken Asirin Kudi na Kasa, NFIU; Shugaban Majalisar Ba da Shawarar Jam’iyya, IPAC; Kwamishinonin INEC na kasa; wakilan hukumomin tsaro da tsaro daban-daban; Shugaban Hukumar Watsa Labarai ta Najeriya, BON; Shugaban Kungiyar Masu Mallakar Jaridu ta Najeriya, NPAN; Shugaban kungiyar ‘yan jarida ta Najeriya, NUJ; wakilan cibiyoyin kudi da shugabannin kungiyoyin farar hula, CSOs.
Da yake jawabi a madadin jam’iyyun siyasa 18 da suka yi rajista, shugaban kungiyar ta IPAC, Engr. Yabagi Sani, ya zargi gwamnonin jihohi da hana ‘yan adawa sayar da takardunsu ga al’ummar jihar.
Sani ya yi nuni da cewa, idan har aka kyale kudi a zabuka, babu tabbacin za a gudanar da sahihin zabe, da gaskiya, karbuwa, kuma babu magudi.
Ya ce a kidaya kuri’un zaben 2023, IPAC da dimbin masu ruwa da tsaki sun lura cewa idan ba a dauki tsauraran matakai ba, zaben ba zai kasance cikin ‘yanci, adalci da gaskiya ba saboda mummunan tasirin kudi a cikin tsarin zabe.
Ya ce, “Wannan firgicin ya samo asali ne daga yadda wasu jiga-jigan ‘yan takara ke fitowa fili, wadanda suka fi karfin shugabancin jam’iyyun siyasa. Hakan dai ya bayyana tun a matakin zaben fidda gwani na jam’iyyun siyasa da kuma wajen gangamin yakin neman zabe kan rahotannin shirin tura wasu makudan kudade da ba su dace ba domin yin tasiri a kan sakamakon zaben.
“Dukkan abubuwan da aka yi la’akari da su, al’ummar kasar za su shiga tsaka mai wuya a tarihin siyasarta a 2023. Rikici ya yi yawa saboda muna da ’yan takara da suke fatan samun nasara a kan mulki.
“Fiye da duk wani gogewa na zabuka da muka samu, zaben 2023 ya zo ne da bukatar cewa dole ne a yi taka-tsan-tsan don kaucewa girgiza dimokuradiyya.
“Sashe na 91(4) na dokar ya bayyana cewa babu wata jam’iyyar siyasa da ta yi rajista a Najeriya, ko ‘yan takararta ko dan takararta da za a hana ta gudanar da taro domin siyasa.
“Duk da haka gwamnoni suna hana jam’iyyun adawa yin kamfen ta hanyar sanya wasu kudade na hana shiga wuraren yakin neman zabe, sanya allunan yakin neman zabe da kuma kafa allunan talla. Wannan yana faruwa a jihohi da dama kamar yadda nake magana a nan. Wadannan ayyuka na rashin bin tsarin dimokaradiyya da kuma sabawa doka da zababbun ’yan jihar ke yi na haifar da wani yanayi da ake amfani da kudi da kuma abubuwan da suka dace don murkushe masu zabe,” inji shi.
