Masu ruwa da tsaki a harkar ilimi sun yi kira ga gwamnatin jihar Oyo da ta dauki matakin gaggawa don ceto makarantun firamare na gwamnati a fadin jihar daga gurbacewar ababen more rayuwa da kuma illolinsa.
Iyaye da malamai da sauran masu ruwa da tsaki sun yi wannan kiran ne a wata tattaunawa daban-daban da suka yi da Kamfanin Dillancin Labaran Najeriya a Ibadan ranar Lahadi.
Wani bincike da NAN ta gudanar ya nuna cewa mafi akasarin makarantun firamare na gwamnati a jihar na gudanar da ayyukansu na koyo da koyarwa a cikin rugujewar gine-gine.
NAN ta kuma lura cewa makarantun ba su da shingen shinge, wanda hakan ya sanya su zama maboya ga miyagu a unguwannin su da kuma hanyoyi masu sauki ga masu wucewa.
Yawancin makarantun da aka ziyarta kuma suna da membobinsu a ofisoshin gudanarwa na ramshackle.
Wata mahaifiya, Misis Faridat Adekunle, wacce ke zaune kusa da daya daga cikin makarantun da aka ziyarta, ta bukaci gwamnatin jihar da kada ta dauka cewa daliban suna cikin koshin lafiya a makarantun firamare na jihar.
Ta lura cewa bayan sa’o’in makaranta, ‘yan iska za su zo su yi amfani da makarantar a matsayin mafaka.
“Hoodlums koyaushe suna cikin harabar makarantar bayan sa’o’in makaranta don shan hemp na Indiya da shan giya.
” Baya ga samar da wuraren koyo na zamani, makarantar tana kuma bukatar shinge mai shinge don tabbatar da tsaron yara da kuma kare kai hare-hare daga waje,” in ji ta.
Har ila yau, wani malami, wanda ya zaɓi a sakaya sunansa, ya ce wannan makaranta ta musamman ba ta da kayan aikin tsafta masu kyau da aiki; don haka, ‘dajin’ yana yin wannan manufa ga ɗalibai.
“Saboda munanan tsaftar muhalli, wasu yara na zuwa gidajensu da ke kusa da su don yin bandaki, yayin da na wurare masu nisa ke amfani da daji,” in ji malamin.
Hakazalika, wani shugaban al’umma a unguwar Olunde da ke Ibadan, Mista Adegbola Farinto, ya ce rashin kyakkyawan shinge da jami’an tsaro ya sa barayi su rika lalata kadarorin makarantar cikin sauki.
Farinto ya bukaci masu gidaje da sauran kungiyoyin al’umma dake karbar bakuncin makarantun gwamnati da su hada kai da gwamnatin jihar domin tabbatar da tsaron kadarorin makarantar.
Haka lamarin yake a makarantar St. David’s Anglican School, Abidiodan a karamar hukumar Lagelu, kamar yadda NAN ta lura da fakitin siminti na ajujuwa.
Sakamakon rashin kula da makarantar na tsawon shekaru ya bayyana a fili, kasancewar rufin rufin mafi yawan tubalan ajujuwa ya yi ta hura da iska, wanda tuni rufin ya ruguje.
“Kallon ko’ina kawai, kun riga kun san yadda abubuwa suke a nan.
“Ku kalli azuzuwan za ku ga muna bukatar taimako ta fuskar samar da ababen more rayuwa na zamani wadanda za su saukaka koyo da koyarwa,” in ji wani ma’aikacin makarantar da ba a bayyana sunansa ba.
Shugabar Makarantar Firamare ta Methodist II da ke Aresa, Oke-Ado, Misis Bukola Olasupo, ta ce makarantar ta a da ta kasance wurin gudanar da munanan ayyuka.
“A saman akwai gine-ginen da suka lalace kuma aka yi watsi da su. Duk da haka, yanzu abubuwa sun fara kyau saboda wasu tsofaffin dalibai sun tashi don sake gyara makarantar.
“Yanzu muna da bandakuna, da ladabi na tsofaffin dalibai,” in ji ta.
Olasupo ya ce hukumar kula da ilimin bai daya ta jihar Oyo (SUBEB) ta yi kyakkyawan aiki ta hanyar samar da ajujuwa guda uku, wanda a cewar ta, tsofaffin dalibai ne suka gyara su.
Ta ce SUBEB ta yi alkawarin gina karin ajujuwa guda uku, wanda dan kwangilar ya kawo.
“Na dade ina kiran dan kwangilar domin sanin lokacin da zai fara aikin. Amma bayan kiran waya da yawa ya ce sai gwamnati ta biya shi aiki ba za a fara ba,” inji ta.
Olasupo ya lura cewa rashin kyawun kayan more rayuwa ya shafi karatun dalibai a baya, saboda 13 ne kawai aka yi rajista.
“Amma tun lokacin da tsofaffin daliban suka shiga tsakani ta hanyar ba wa makarantar gyaran fuska, karatun ya karu zuwa dalibai 40,” in ji ta.
A Makarantar Firamare ta St. Stephen, Salvation Army, Ibadan, azuzuwan suna cika ambaliya a duk lokacin da aka yi ruwan sama sakamakon tsofaffin gine-gine da raunana.
“Ku dubi rufin; sun karye kuma suna iya rushewa a kowane lokaci.
“Yawanci muna fama da wahala a lokacin damina yayin da ruwan sama ya faɗo a kan mu da kuma ɗaliban kai tsaye.
“Duk ginin yana buƙatar gyara da inganta shi. Muna gudanar da ayyukan koyarwa da koyo ne kawai,” in ji wani malami da ba a bayyana sunansa ba.
Shugaban makarantar firamare ta al’umma da ke Atiba a garin Oyo, Mista Kunle Adedeji, ya ce makarantarsa tana da gine-gine ne kawai a matsayin ababen more rayuwa daya tilo.
Adedeji, wanda kuma shi ne shugaban kungiyar shugabannin makarantun firamare ta Najeriya (AOPSHON), ya ce makarantar ba ta da kayan aiki da na koyarwa.
“Malamai suna ba wa kansu duk kayan aikin koyarwa da suke bukata, sabanin a baya lokacin da gwamnati ke samar da alli, farar allo, martai, dogayen masu mulki, kura da sauran kayayyaki ga malaman.
Adedeji ya ce “Ba mu rasa duk waɗannan abubuwan yanzu, muna barin mu don ingantawa.”
A halin da ake ciki, shugaban kungiyar malamai ta Najeriya (NUT), Mista Raji Oladimeji, ya ce lamarin bai yi muni ba kamar yadda ikirari.
A cewarsa, gwamnatin jihar na hada hannu da gwamnatin tarayya, ta hanyar SUBEB, domin samar da ababen more rayuwa a yawancin makarantun.
“Al’amarin bai yi muni ba kamar yadda mutane ke tunani saboda muna da ayyuka da yawa kamar na SUBEB, ta hanyar aikin UBEC; Bankin Duniya da BESDA suma suna da ayyukansu.
“Kowace irin wadannan kungiyoyi na da aikin da ya kamata, wanda a kowace shekara, ya kafa tsarin da ya dace a kowace Jihohin da suke yi.
“A kowace shekara, suna gina gine-gine, ajujuwa, bandakuna da sauran abubuwan da suka dace. Amma hakan ba zai iya kewaya dukkan makarantun ba saboda muna da makarantun firamare sama da 6,000 a fadin jihar.
“Ba za ku iya yin aikin da zai shafi makarantu da yawa ba; tsari ne a hankali wanda a karshe za a zagaya yayin da makarantu ke bi da bi,” in ji Oladimeji.
Ya ce gwamnatin jihar ta yi iya bakin kokarinta wajen samar da ayyukan yi da sauran littafai da kayayyakin koyarwa.
“Wadannan kungiyoyi sun kasance suna tallafawa kokarin gwamnati,” in ji shi.
A halin da ake ciki, wani babban jami’in hukumar SUBEB, Mista Raimi Ayodeji, ya yi ikirarin cewa an gyara da yawa daga cikin gine-ginen, baya ga samar da tebura da kujeru.
Ya ce nan ba da jimawa ba za a sake gyara makarantu, yana mai ba da tabbacin cewa za a yi wa duk makarantun firamare na jihar nan.
